دوفصلنامه علمی گلجام

پژوهش‌های تاریخی وابسته به اسناد هستند و آثار هنری در این مطالعات می‌توانند نقش اسناد را ایفا کنند. تاریخ فرش‌بافی در برخی از ادوار تاریخی مبهم است و بررسی مستندات، مکتوبات و تصاویر برجای مانده از آن‌ها می‌تواند راهگشا باشد. خاوران‌نامه ابن‌حسام حاوی نگاره‌هایی است که در برخی از آن‌ها تصویر فرش موجود است. نوشتار پیش‌رو به این پرسش پاسخ می‌دهد: اطلاعاتی که نگاره‌های خاوران‌نامه ابن‌حسام به عنوان سندی تاریخی درباره هنر فرش‌بافی ترکمانان به نمایش می‌گذارند شامل چه مواردی است؟ شناخت کیفیت و تنوع  نقشه فرش‌ها و اهمیت آ‌ن‌ها در بازه زمانی یاد شده، مهمترین هدف پژوهش است. به‌واسطه اهمیت تاریخ نگاری فرش در حفظ هویت مهمترین هنر-صنعت ایرانی، مطالعه حلقه‌های مفقود و ابهامات تاریخی فرش ایرانی ضروری می باشد و در راستای این ضرورت، پژوهش حاضر صورت پذیرفته است. نتایج نشان می دهد که خاوران‌نامه با حداقل فاصله زمانی میان سرایش و تصویرسازی در مطالعه تاریخ فرش ترکمانان ایران حائز اهمیت است. نقوش و جزئیات قالی‌های تصویر شده نسبت به نظایر پیشین خود از کیفیت پایین‌تر اما از قالب‌های متنوع‌تر برخوردارند. این پژوهش به روش تاریخی انجام شده و در گردآوری اطلاعات از شیوه مشاهده در کنار منابع کتابخانه ای و اسناد بهره‌برداری شده است.