دوفصلنامه علمی گلجام

تأثیر باورهای دینی و اسطوره‌ای بر فرش‌های روستایی‌باف همدان
نعیمه جلیلیان
کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه سمنان
سید ابوتراب احمدپناه
عضو هیئت علمی دانشکده هنر، دانشگاه سمنان
 چکیده
فرش یکی از کهن‌ترین و با سابقه‌ترین هنرهای سنتی است که علاوه بر رفع نیازهای کاربردی، بازگو کننده اعتقادات، باورها، اساطیر و مفاهیمی از این دست است. این مفاهیم در بستر فرش با نقوشی رنگین و زیبا با الهامات ذهنی نمود می‌یابند. در این نوشتار، علاوه بر شناسایی نقوش حیوانی در هنر فرش روستایی حوزه همدان و دسته‌بندی آن‌ها به سه دسته چهارپایان، پرندگان و آبزیان، تأثیرات دینی-اسطوره‌ای نقوش منطقه تشریح می‌گردد. در بین نقوش حیوانی به‌دست آمده، از میان پرندگان عقاب و طاووس، در بین آبزیان ماهی، لاک‌پشت و خرچنگ و از گروه چهارپایان، بز جملگی حامل مفاهیم برکت و باروری هستند.
واژه‌های کلیدی: نقوش حیوانی، فرش روستایی همدان، اسطوره-دین، حاصل‌خیزی.
 The Impact of Religious Beliefs and Myths on Rural Hand-woven Rugs of Hamadan
 Naimeh Jalilian MA in Art Research, School of Arts, University of Semnan
Seyyed Aboutorab Ahmadpanah Faculty Member for School of Arts, University of
  Abstract
Carpet is one of the oldest and most ancient traditional arts that in addition to satisfying practical needs, reflects beliefs, myths and other conceptions. These concepts are manifested in the context of rugs, with colorful and beautiful motifs informed by inspiration. In this paper, in addition to identification of animal motifs in the rural rugs of Hamadan, these motifs have been classified as quadrupeds, birds, and aquatic animals. Moreover, ritual - mythical roots of such motifs have been studied. Among animal motifs, some birds (falcon and peacock), some aquatic animals (fish and turtle and crab) and livestock (goat), all have the concept of blessing and fertility. Keywords: Animal motifs, Hamadan rural rugs, Myth-religion, Fertility.

 بررسی کهن‌الگوها در فرش رستم و اکوان دیو بر اساس آرای یونگ
راهله عرفان‌منش
 کارشناسی ارشد صنایع دستی، عضو هیئت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان
 چکیده
مصور‌سازی داستان‌های شاهنامه از جمله موضوعاتی است که توجه هنرمندان را در دروه‌های مختلف به‌خود جلب کرده است. از جمله این هنرمندان می‌توان طراحان قالی را نام برد. در دوره قاجار تصاویر شاهنامه بر روی فرش‌های تصویری اوج می‌گیرد و داستان‌های حماسی و نبردهای رستم از جمله داستان‌هایی است که بسیار مورد توجه این هنرمندان است و از میان نبردهای رستم، نبرد او با اکوان دیو توجه بیشتری به خود جلب کرده است. در فرشی که به تحلیل آن می‌پردازیم این نبرد در متن قالی درون قاب محرابی قرار گرفته است. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا تصویر این داستان بر روی قالی هدفی بیش از نمایش یک نبرد داشته که درون قاب محرابی قرار گرفته است و اگر پاسخ به این سؤال مثبت است دلایل استناد به آن چیست؟ برای رسیدن به پاسخی مناسب بر اساس آرای یونگ تلاش بر آن داریم تا ابتدا به معرفی کهن‌الگوها پرداخته و سپس این کهن‌الگوها را از درون فرش مورد نظر بیرون آوریم. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است برآنیم با توجه به کهن‌الگوی مطرح شده در روان‌شناسی یونگ تحلیلی متفاوت از این فرش ارائه دهیم.
واژه‌های کلیدی: رستم، اکوان دیو، قالیچه‌های تصویری، کهن‌الگو، یونگ.
 Studying Archetypes in the Carpet of "Rostam and Akvan the Demon” Based on Jung's Ideas
 Raheleh Erfanmanesh, MA in Handicrafts, Faculty Member for Sistan and Baluchestan University
 Abstract
 Depicting the stories of Shahnameh is an issue that has attracted the attention of artists in different periods. Among these artists, rug designers can be named. In Qajar era, images of Shahnameh abundantly can be seen on pictorial rugs. Rostam's battles and epic tales are the stories that are highly regarded by such artists. The battles of Rostam and his battle with the Akvan the demon have attracted much more attention. We will analyze a carpet in which the war is shown within an altar. The question that arises here is: Is the objective of the image of such tale is more than just depicting a battle, since it is located inside an altar? And if the answer is affirmative, what are the reasons? To give a suitable answer based on Jung's ideas, first we have to try to introduce the archetype, and then derive such archetypes out of the carpet. This article is a descriptive - analytic study. We want to offer a different analysis according to the psychology of Jung's archetype. Keywords: Rostam, Akvan the demon, Pictorial rugs, Archetype, Jung.

بررسی اثربخشی تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده در صنعت فرش دست‌باف
ناصر شاهنوشی
استاد دانشگاه فردوسی مشهد
 محمد مظهری
 استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان رضوی
 حمید طاهرپور
کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی
 محسن مشرف
 کارشناس مرکز ملی فرش ایران
چکیده
بالا بودن نرخ بیکاری باعث شکل‌گیری طرح‌هایی در سطح ملی شده که یکی از آن‌ها طرح تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده بوده است. یکی از بخش‌های عمده که به استفاده از تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده پرداخته صنعت فرش دست‌باف بوده است. هدف اصلی این مطالعه بررسی اثربخشی تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده در صنعت فرش دست‌باف در استان‌های آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و قم است. فاکتورهای بررسی اثربخشی شامل درآمد، هزینه، سود، تولید و اشتغال در سال‌های 85، 86 و 89 بوده است. جهت محاسبه میزان اثربخشی تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده در استان‌های مذکور در این مطالعه از روش جور‌سازی استفاده شده است. بدین‌منظور جامعه آماری به دو گروه کنترل (افرادی که از اعتبارات استفاده نکرده‌اند) و تیمار (افرادی که از اعتبارات استفاده کرده‌اند) تقسیم شده است. نمونه‌گیری در این دو گروه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انجام شده است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد پرداخت اعتبارات بنگاه‌های زود‌بازده در استان‌های قم و خراسان رضوی بر متغیرهای درآمد، هزینه، سود، تولید و اشتغال تأثیری نداشته اما در استان آذربایجان شرقی باعث افزایش معنی‌دار این متغیر‌ها شده است.
 واژه‌های کلیدی: ارزیابی اثر اعتبارات، تسهیلات بنگاه‌های زود‌بازده، جور‌سازی، الگوریتم ژنتیک.
Evaluating the Effectiveness of Small and Medium Enterprise Credits in Handmade Carpet Industry
 Nasser Shahnoushi, Professor, University of Mashhad
Mohammad Mazhari, Research Assistant, Agricultural Research Center of Khorasan Razavi
Hamid Taherpoor, Master of Science in Agricultural Economics
Mohsen Moshref, Iran National Carpet Center Expert
 Abstract
 High unemployment rate in Iran has brought about some national projects of which one is Small and Medium Enterprises (SME) Credits. A main sector that uses SME credits is handmade carpet industry. The main purpose of this study is to investigate the effectiveness of SME credits in East Azerbaijan, Khorasan Razavi and Qom provinces of Iran. Investigating factors associated with effectiveness of SME credits were income, cost, profit, labor and production of carpet weaver households for the years 2006, 2007 and 2010. The effectiveness of SME credits was evaluated using matching estimators. To achieve the purpose, the statistical population was divided into two groups of Control (carpet weavers who do not used SME credits) and Treatment (carpet weavers who used SME credits) group. Sampling performed through simple random sampling in each group. The results show that SME Credits had no significant impact on the income, cost, profit, labor and production of carpet weaver households in Khorasan Razavi and Qom provinces; however in the East Azerbaijan the credits had significant impact on the mentioned variables. Keywords: Evaluation of credits impact, Small and Medium Enterprises (SME) facilities, Matching estimators, Genetic algorithm.

مطالعه ساختار سجاده‌های (معاصر) سیستان و بلوچستان
 جواد آویشی
 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان
دکتر زهرا حسین‌آبادی
 استادیار دانشکده هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان
 دکتر علیرضا طاهری
دانشیار دانشکده هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
سجاده یکی از دست‌بافته‌هایی است که از دیرباز تاکنون در استان سیستان و بلوچستان رایج بوده و علاوه بر زیبایی بصری، دارای معانی عمیق معنوی نیز هست و توجه پژوهشگران، به‌ویژه کارشناسان بومی این استان را در دو دهه اخیر به خود جلب کرده است. به‌منظور بررسی سجاده‌ها، ابتدا با اشاره به اعتقادات و باورهای اصیل مردم در نقوش شاخص به‌کار رفته در سجاده‌ها، آن‌ها را به گروه‌های اقتباسی، نیمه-اقتباسی، بومی و اصیل، جدید و ذهنی تقسیم کرده‌ایم. رایج‌ترین و زیباترین این نمونه‌ها طرح‌های بومی بوده که شامل سجاده‌های محرابی، قابی یا رضوان، گنبدی-گلدسته‌ای و قالیچه نمازی است. سؤالاتی که در این پژوهش مطرح گردیده بدین‌قرار است: (1) ساختار کلی سجاده‌های قالیچه‌ای سیستان و بلوچستان چگونه است؟ و (2) مهمترین طرح‌ها و نقوش سجاده‌های سیستان و بلوچستان که باعث ماندگاری آن‌ها شده است، کدام‌اند؟ نقش و رنگ به‌کار رفته در سجاده‌های قالیچه‌ای سیستان و بلوچستان متأثر از طبیعت، خواسته‌های مردم و فرهنگ حاکم بر منطقه است. به‌طور کلی ساختار و نقوش سجاده‌ها در اکثر مناطق به‌هم نزدیک است و این دست‌بافته‌ها دارای ریشه‌های تصویری و مفهومی یکسان‌اند که بخش اعظم نقوش این سجاده‌ها به‌صورت هندسی است. ویژگی‌ها و مشخصه‌های بافت بومی و مواد اولیه رایج در استان نیز در این مقاله مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق، تحلیلی و توصیفی است و استخراج اطلاعات، علاوه بر مطالعات اسنادی که با رجوع به منابع مکتوب و غیر‌مکتوب صورت می‌پذیرد، حاصل مشاهدات، مطالعات و بررسی‌های میدانی[1] است. تجزیه، تحلیل و تطبیق داده‌ها و تصاویر، معیاری برای شناسایی سجاده‌ها و دست‌بافته‌های استان بوده و به احیاء و حفظ هنر بومی این منطقه کمک شایانی می‌نماید.
واژه‌های کلیدی: جانمازی، ساختار، نقش، بافت، سیستان، بلوچستان.
 Studying the Structure of Contemporary Prayer Rugs of Sistan and Baluchestan
 Javad Avishi, MA student in Art Research, School of Arts, University of Sistan and Baluchestan
 Dr. Zahra Hosseinabadi, Assistant Professor, School of Arts, University of Sistan and Baluchestan
 Dr. Alireza Taheri Associate Professor, School of Arts, University of Sistan and Baluchestan
Abstract
 Prayer rug is one of hand-woven products which have been common in Sistan & Baluchestan from ancient times till now, and it has deep spiritual meanings in addition to visual beauty, which has attracted the researchers to itself, especially native experts of this province in the recent two decades. In order to study the prayer rugs, we will classify them into adoptive, half–adoptive, native and original, new and intuitive groups according to people's authentic beliefs and significant motifs which are used in them. The most common and beautiful ones of these samples are the native designs, which include Mehrabi, frame, domical-minaret and prayer rugs. Questions which are asked in this research are as follows: How is general structure of rug prayer rugs of Sistan & Baluchestan? Which are the most important designs and motifs of Sistan & Baluchestan prayer rugs which have caused their durability? Designs and colors used in rug prayer of Sistan & Baluchestan are affected by nature, people's wishes and regional culture. Generally, prayer rugs' structure and motifs are closely similar in most areas of the regions and they have the some visual and meaningful roots, and the most part of these prayer rugs have geometric shapes. Features of native weaving and common raw materials of the province also have been reviewed in this study. The research methodology is analytic and descriptive, and data collection is done with referring to written and unwritten sources in addition to documented studies. Observation results are obtained from field studies and investigation and analysis of data and pictures is a criterion for identifying prayer rugs and hand-woven products of this province, and can helps for reclamation and protection of native art of this region. Keywords: Prayer rug, Structure, Design, Weaving, Sistan, Baluchestan.

 نقش شیر در فرش ایرانی در مقایسه با آثار ادبی و عرفانی
 سید محمدمهدی میرزا‌امینی
 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت فرش، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کاشان
 داریوش کاظم پور
دانشجوی دکتری پژوهش هنر،دانشکده هنر، دانشگاه شاهد
چکیده
دوره صفویه در تاریخ قالی‌بافی ایران همواره به‌عنوان عصر طلایی این هنر شناخته شده که علاوه بر زیبایی طرح و نقش و رنگ مفاهیم ارزنده‌ای بر پهنای قالی آن نقش بسته است. نقش شیر یکی از آن نقوشی است که در بیشتر قالی‌های صفویه در حالت‌های مختلف نقش بسته است چنانکه در این قالی‌ها هم در مقام صیاد و هم در جایگاه صید به تصویر درآمده است. تکرار و تأکید بر این نقش که در فرهنگ ایرانی و اسلامی و دیدگاه عرفا همواره معانی نمادین مختلف و بعضاً متضادی داشته است این پرسش را مطرح می‌نماید که شیر در قالی‌های صفویه دارای چه مفاهیمی است. از طرفی در اشعار و آرای مولانا نیز شیر مفاهیم متفاوتی دارد. در نظر مولانا شیر نماد حق تعالی و اسماء و صفات وی، نماد قضای الهی، نماد انسان‌های اهل فضیلت، نماد اولیاء، نماد رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) ، نماد عقل، نماد عشق، نماد اندیشه و حتی نماد نفس اماره است؛ اما در نظر او از شیر، مفهوم انسان و انسان کامل استنباط بیشتر می‌شود. در مطالعه بصری و معنایی نقش شیر در قالی‌های صفویه نیز ارتباط معناداری بین شیر در قالی‌های صفویه و نظر مولانا مشاهده می‌شود. نقش شیر در بیش از ده نمونه از قالی‌های بررسی شده در حالت‌های متفاوت و جایگاه‌های مختلف مشاهده شده که همگی مؤید آن است که شیر بر پهنه قالی در کشاکشی صعب و دشوار نهایتاً به مرکز هستی که همان ترنج قالی باشد می‌رسد و در آن به درجه شیر‌مردی نایل می‌آید. این مفهوم در نظر مولانا نیز انعکاسی روشن دارد. مطالعه انجام شده به‌شیوه اسنادی و بررسی مشاهده موردی نمونه قالی‌‌های دوره صفویه با استفاده از روش تحلیل محتوا و تطبیق نمونه‌ها صورت پذیرفته است.
واژه‌های کلیدی: قالی ایران، فرش ایران، صفویه، عرفان، مولانا، شیر
Lion Motif of Iranian Carpet in Comparison with Literary and Mystical Works
Seyed Mohamad Mehdi Mirza Amini, M.A Student of Carpet management, University of Kashan
daryoush kazempour
phd in art research ,university of shahed
 Abstract
 The Safavid Era is considered as the golden age of Iranian carpet history, which in addition to beauty of pattern, motif and color, has yielded worthwhile concepts on its carpets. The lion motif is one of those motifs on carpets of Safavid Era which have been depicted as both a prey and a hunter. Repetition of, and emphasis on this motif, which contains diverse concepts and senses in Iranian and Islamic cultures as well as gnostic viewpoints, raise this question that what concepts are manifested by the motif of lion. Mowlana regards the lion as the symbol of God, God's names and traits, the symbol of fate, people of virtue and saints as well as symbol of Mohammad Prophet, Hazrat Ali, wisdom, thinking and even sensuality. However, in his view, the concept of the lion is further interpreted to be human and perfect human rather than other symbols. A meaningful relationship, in the visual and conceptual studies, can be seen among lion motif in the view of Mowlana and on Safavid carpets. In more than 10 samples of the carpets, where the lion motifs studied in different situation and diverse positions, it was observed and implied that the lion, after unwieldy and difficult struggle, reaches to the center of the universe, i.e. the medallion of the carpet, and finally attain human-like lion degree. This concept also is reflected in the ideas of Mowlana. This study has been performed using library method, as well as the case study of carpets of Safavid using content analysis method and by comparison of samples. Keywords: Iranian Rug, Iranian Carpet, Safavid Era, Theosophy, Mowlana, Lion motif.
 ریشه‌یابی و تطبیق نقوش بازتاب یافته فرش صفوی در نگاره‌های گورکانیان هند
ماه‌منیر شیرازی
 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا
 مینا طلایی
 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا
 چکیده
 در اثر گسترش روابط گورکانیان هند با پادشاهان صفوی، تأثیرات مختلفی از هنر ایران در هنر هند قابل بررسی است. این تأثیرات در حوزه هنر نگارگری، فرش، معماری و هنرهای وابسته به آن‌ها فراوان است. بسیاری از طرح‌ها و نقشه‌ها در حوزه فرش از طریق هنر نگارگری ایران در قلمرو گورکانیان هند رواج یافت. هنرمندان نگارگر فراوانی به‌ویژه از زمان شاه طهماسب از دربار صفویان به هندوستان کوچیدند و آثار بسیاری برای ایشان تولید و شاگردان فراوانی تربیت نمودند. از این‌رو هدف این مقاله ریشه‌یابی و تطبیق طرح و نقشه فرش‌های صفوی در نگاره‌های گورکانیان هند است. از این رو سؤال‌های اصلی این مقاله عبارتند از: (1) علت بازتاب نقش فرش‌های ایرانی در نگاره‌های دوره گورکانیان چیست؟؛ (2) نقوش فرش‌های ایرانی بازتاب یافته در نگاره‌های مذکور کدامند؟ روش تحقیق در این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی و روش جمع‌آوری اطلاعات آن کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که علت بازتاب نقش فرش‌های ایرانی در نگاره‌های گورکانیان هند، علاقه‌مندی پادشاهان مغولی هند به هنر و روابط حسنه با حکومت صفوی از یک‌سو و مهاجرت هنرمندان ایرانی در عهد شاه طهماسب و بهره‌برداری از ایشان در سال‌های مذکور از سوی است. اگرچه نقوش فرش‌های بازتاب یافته در نگاره‌های هندی نیز تحت تأثیر هنرمندان ایرانی است که البته بومی کردن عناصر گیاهی در نقشه فرش‌ها از شیوه تجریدی به طبیعی، به‌دست هنرمندان هندی انجام پذیرفته است.
 واژه‌های کلیدی: نگارگری، صفویان، گورکانیان، فرش، هند.
 A Comparative Study and Analysis of the Motifs of Safavid Carpets Depicted in Muqul Indian Miniatures
Mahmonir Shirazi, MA in Art Research, University of Al-Zahra
 Mina Talaei PhD in Art Research, University of Al-Zahra
 Abstract
As a result of expansion of relationships between Gurkanian (Indian Muquls) and Safavid Kings, we can see some impacts of Iran on Indian carpets, illustrations, architecture and related arts. Some of the motifs in carpets were spread to India during Gurkanian Era. This paper tries to find out the direct or indirect influences of depicted carpets’ motifs in Persian paintings on Indian arts. So the questions are: What is the reason for the representation of Persian carpets in Indian miniatures during Muqul era? What are the represented motifs from Persian carpets in Indian miniatures? The applied research method is descriptive- analytical via library data collection. The results show that, Indian kings’ interest in arts, the relationship with Safavid Kingdom, and immigrations of Iranian artists to India in Shah-Tahmasb’s Era, are the reasons for representation of Persian carpets’ motifs in Indian miniatures. The represented carpets’ motifs in Indian miniatures besides the influence Iranian artists' exercise represent the nativity of vegetative motifs in either abstract or natural forms depicted by Indian artists. Keywords: Painting, Safavid, Gurkanian, Carpet, India.